|
محمد بن محمد علاءالدين بخاری از اصحاب بزرگ خواجه بهاءالدين نقشبند بود و در مسير عرفان به دستياری پدرش گام بر می داشت و چون او درگذشت، شيخ محمد برای تحصيل علم و کسب فضائل معنوی راهی بخارا شد و به خدمت بهاءالدين شاه نقشبند رسيد و در سلک مريدان او قرار گرفت تا آنجا که يار و مصاحب پير خود گشت و در زمان حيات بهاءالدين تربيت بسياری از سالکان به وی واگذار شد و بعد از او جانشين استاد شد و سمت ارشاد يافت. خواجه بهاءالدين نقشبند چنان به شيخ علاءالدين الفت گرفته بود که خود برای ديدنش از قصر عارفان به سوی بخارا عزيمت کرد و به زاويه ی شيخ در مدرسه ی او رفت. و چون علاءالدين را ديد که در حجره ی خويش پای قناعت بر حصير و سر استغنا بر افلاک دارد دختر خود را به عقد ازدواج او درآورد و حاصل اين پيوند شيخ حسن عطار از مشايخ نامدار بود.
ماتریدیه نام پیروان شیخ ابو منصور محمد بن محمد بن محمود ماتریدی سمرقندی است که در اصول عقائد از ایشان پیروی مینمایند. شیخ ابو منصور ماتریدی در روستای ماترید یا ماتریت که یکی از روستاهای سمرقند به شمار میرود متولد شده است. در مورد سال تولد ایشان در هیچ منبع معتبری اشاره¬ای بدان نشده اما تاریخ وفات وی را بالاتفاق سال 333 هجری قمری دانسته اند. همچنین از زندگى شخصى وی نیز اطلاع دقیقی در دست نیست زیرا بسیارى از اصحاب تراجم یا از اساس به شرح حال زندگی وى نپرداخته و یا تنها به ذکر نامى بسنده کرده اند. حتى بسیارى از تاریخ نویسان حنفى نیز که در فقه هم مکتب ایشان هستند، زندگى وى را آنگونه که باید، شرح نکرده اند. بنابراین از زندگى، پدران، سفرهاى علمى و دیگر مسائل زندگى او چیزى در دست نیست. تنها اینکه ایشان در سمرقند درگذشته و در یکى از قبرستانهاى بزرگ و معروف سمرقند به نام «جاکردیزه» به خاک سپرده شده است.
شيخ بهاءالدين محمد اويسی نقشبند بخاری (شاه نقشبند) قدّس سرّه
خواجه بهاءالدين محمد بن محمد بن محمد شاه نقشبند اويسی بخاری از اولياء و خلفای بزرگ سيد کلال است و به سال 717 يا 718 در قصر عارفان ديده به جهان گشود. صاحب خزينه الاصفياء نام جدش را جلال الدين نوشته است و نسب او را به چندين واسطه به امام جعفر صادق میرساند، او بهاءالدين را در حالیکه نوزادی سه روزه بود، به قصد تبرک به حضور خواجه محمد بابای سماسی برد و او بهاءالدين را به فرزندی پذيرفت و به سيد امير کلال سفارش تربيت او را کرد تا آنجا که امام طريقت و پيشوای اهل سنت و جماعت گرديد و بهاءالدين با وجودی که به ظاهر دست پرورده ی سيد امير کلال است، اما در حقيقت اويسی است و از روحانيت عالم ربّانی شيخ عبدالخالق غجدوانی کسب فيض نموده و چون در عالم سير و سلوک از سوی اين پير مأمور تلقين ذکر خفيه شده، ذکر جهر را منسوخ کرده است.
سيد امير کلال قدّس سرّه
امير کلال بن حمزه کاملترين خلفای محمد بابا سماسی است که در قريه ی سوخار ولادت يافته است. وی در آغاز، کشتی می گرفته و کشتی گيران و پهلوانان به تماشايش جمع می شده اند و پيشه اش کوزه گری بوده است. گويند روزی هنگام کشتی شيخ محمد بابا سماسی در ميان اصحاب به تماشايش ايستاده بود، ناگاه نگاه امير کلال بر وی افتاده و چنان مجزوب او شده که تاب از دست داده و به دنبال شيخ روان شده است تا به خانه اش رسيده و در شمار مريدان و شاگردانش قرار گرفته است.
خواجه محمد بابای سماسی قدّس سرّه
اين عارف بزرگ در قريه ی سماس تولد يافت و از خلفای حضرت عزيزان بود و آداب طريقت را از وی کسب کرد و پس از وی به مقام ارشاد رسيد. خواجه محمد پيش از تولد شيخ بهاءالدين محمد نقشبند از ولادت او، ياران را بشارت داد. وی در سال 755 چشم از جهان فرو بست و در زادگاه خويش مدفون می باشد.
بسم الله الرحمن الرحیم
وَ لَقَد آتَینَا لُقمَان الحکمَةَ الآیة/لقمان 12
الحمد لله رب العالمین، و الصلاة و السلام علی اشرف المرسلین، و علی آله و اصحابه اجمعین. اما بعد:
سرگذشت لقمان حکیم سرشار از حکمت و عبرت است. شناخت سرگذشت لقمان از جهت اینکه خداوند متعال نام او را در قرآن مجید آورده و به او حکمت عطا فرموده امری اجتناب نا پذیر است. بنابر این شخصیت لقمان حکیم دارای ابعاد وسیع وپر ماجرایی باید باشد. از این رو، جهت آگاهی از گوشه و کنار زندگی و شخصیت وپند های گهر بار آن حکیم تواناتتبع نموده و به اندازه ای که در خور حال و توانم بود شمه ای از سرگذشت آن حکیم بزرگ را به خوانندگان عزیز تقدیم می نمایم. امیدوارم مورد قبول حق واقع گردد.
خواجه محمود انجير فغنوی قدّس سرّه
وی از خلفای بزرگ و جانشين خواجه عارف ريوگری و زادگاهش ده انجير فغنی است و در قصبه ی وابکنی مقيم بود، در مسجد آنجا وعظ می کرد و به شغل گل کاری اشتغال داشت. او بر خلاف اصول طريقت خويش به ذکر جهر تمايل داشت و چون دليل آن را از وی پرسيدند، پاسخ داد: تا خفتگان بيدار و غافلان هشيار شوند. اما اين ذکر در زمان خواجه بهاءالدين بکلی بر افتاد و ذکر خفی جای آن را گرفت. وفات خواجه محمود به سال 685 يا 710 روی داده و به قول صاحب خزينه الاصفياء سال 715 يا 717 بوده است.
اين عارف بزرگوار يکی از خلفای خواجه عبدالخالق غجدوانی است که در قريه ی ريوگر قدم به عرصه ی وجود گذاشت ودر تصوف نسبت ارادت خواجه بهاء الدين نقشبند بدو می رسد. خواجه عارف تا پايان حيات در خدمت پير و مراد خويش خواجه عبدالخالق باقی بود و پس از وفات او بر مسند ارشاد نشست و در سال 649 و به قولی 715 چشم از جهان فرو بست و آرامگاهش در زادگاه او ريوگر است.
عارف بزرگوار خواجه عبدالخالق بن عبدالجميل غجدوانی از خلفای خواجه يوسف همدانی و سر سلسله ی طريقت خواجگانيه است که طريقت نقشبنديه دنباله ی آن است. شيخ عبدالجميل که نسبش به امام مالک می رسد، به عبدالجميل امام معروف بود و در علوم ظاهر و باطن دست داشت. وی ابتداء در ملطيه ی روم می زيست و به همراه خانواده جلای وطن نموده به ماوراءالنهر مهاجرت کرد و در آنجا اقامت گزيد. عبدالخالق به سال 493 در قريه ی غجدوان بخارا چشم به جهان گشود و در آغاز جوانی عارفی وارسته می نمود و چون خواجه يوسف همدانی به بخارا آمد، خواجه عبدالخالق در سلک مريدان او در آمد و خرقه از دست وی گرفت و در طول مدت اقامت پير در بخارا با وی همصحبت بود و چون او به خراسان عزيمت کرد، عبدالخالق خليفه و جانشين استاد شد.
امام ابو يعقوب يوسف بن ايوب بن يوسف بن حسين و هره ی بوزنجردی همدانی، «پير بنيان گذاران طريقت نقشبندی» است که به سال 440 يا 441 هجری در بوزنجرد همدان ديده به جهان گشود. در آغاز جوانی برای کسب علوم و معارف اسلامی به سال 458 يا 459 در سن 18 سالگی راهی بغداد شد و فقه شافعی را در نزد شيخ ابراهيم بن علی بن يوسف فيروز آبادی فرا گرفت و نيز از محضر شيخ ابو اسحق شيرازی(متوفی 476) فقيه معروف شافعی که در آن روزگار رياست نظاميه را به عهده داشت،کسب فيض کرد. تازه جوان بوزنجردی از اقران پيشی گرفت و به اصفهان و بخارا و سمرقند و خراسان و خوارزم و ماواء النهر سفر کرد و در سال 506 به بغداد باز گشت و در همان مدرسه نظاميه که روزگاری شاگرد آنجا بود، مجلس وعظ و تدريس تشکيل داد.
فضل يا فضيل بن محمد، شيخ الشيوخ خراسان در قرن پنجم، پيرو مذهب شافعی و محل اقامتش فارمد بوده است. وی ابتدا در نيشابور از محضر شيخ ابوسعيد ابی الخير کسب فيض کرده و چون از نيشابور به ميهنه باز گشته به شاگردی نزد شيخ ابوالقاسم قشيری شده است. ابو علی در طريقت به دو سوی انتساب دارد، يکی ابوالقاسم گرگانی (متوفی 450هـ) و ديگری شيخ ابوالحسن خرقانی و نيز همزمان با خليفه القادر بالله عباسی است و از سلاطين معاصر طغرل بيگ و الب ارسلان سلجوقی و سلطان ملکشاه می باشد. همچنين شيخ طريقت امام محمد غزالی است. وفات ابوعلی به سال 477 هجری اتفاق افتاده است.
ابو عبدالله سلمان از اصحاب بزرگ پيامبر، به سلمان الخير مشهور بود. وی اصلش از اصفهان بود، از قريه ای به نام «جی» و مانند نياکان خويش دين مجوسی داشت. پدرش دهقان بود، روزی وی را به طلب کاری به مزرعه فرستاد، در آنجا گذارش به کليسای نصاری افتاد که جمعی در آنجا به عبادت مشغول بودند، سلمان چنان تحت تأثير اين نيايش قرار گرفت که با آنان به عبادت پرداخت و پرسيد منشاء و ريشه ی اين دين کجاست؟ گفتند در شام، آنگاه راهی آن ديار شد و در جستجوی کسی بود که وی را رهبری کند، از شهرهای موصل و نصيبين ديدن کرد و در کليسا های نصاری به خدمت مشغول شد ولی مطلوب خويش را نمی يافت سرانجام به عموريه رفت و در آنجا از راهبی که در حال احتضار بود شنيد که در سرزمينی که دارای نخلستان است پيامبری بر دين ابراهيم مبعوث خواهد شد که صدقه نمی ستاند ولی هديه می پزيرد و نشان مهر نبوت در ميان دو کتف اوست.
ابوبکر صديق رضی الله عنه افضل البشر بعد از رسول اکرم صلی الله عليه و سلم ملقب به صديق اکبر و عتيق، پدر عايشه رضی الله عنها که مدت چهل سال شرف مصاحبت پيامبر صلی الله عليه و سلم را داشت، چون او رحلت فرمود، وی اندوهگين بر بالين رسول گرامی صلی الله عليه و سلم آمد و در حالی که می گريست، گفت: «عشت طيباً و مت طيباً، ما اطيبک حياً و ميتاً، آمنت بک ميتاً کما آمنت بک حياً». در قرآن کريم آيه ی «فسوف يأتی الله بقوم يحبهم و يحبونه» در شأن حضرت ابوبکر رضی الله عنه شرف نزول يافته است. وی دو سال و چهار ماه پس از واقعه ی عام الفيل ولادت يافت، مادرش ام الخير سلمی دختر صخر بن عمر بن کعب بن تميم بن مرّه است و دخترعم ابوقحافه (پدر ابوبکر) بود. از پيران، ابوبکر رضی الله عنه نخستين کسی است که به پيامبر صلی الله عليه و سلم ايمان آورد، زيرا در سيمايش نوری مشاهده کرد که بيش از پيش بود و به فراست دريافت که وحی بدو نازل شده است.
*
محمد بن حسين بن احمد خطيب بکري از مشايخ عرفان در اواخر قرن ششم و اوايل قرن هفتم هجري است. وي پدر مولانا جلال‌الدين بلخي عارف و شاعر و متفکر بزرگ قرن هفتم هجري است. عبدالرحمن جامي نوشته: بعضي گفته‌اند که وي به صحبت شيخ نجم الدين کبري رسيد و از خلفاي او بوده است. نسبت بهاءالدين ولد از پدر به ابوبکر صديق نخستين خليفة پيامبر (ص) ميرسد. مادر او دختر علاءالدين محمّد بن خوارزمشاه است. به طوريکه جامي تصريح ميکند: "و چون وي را ظهوري تمام حاصل شد و مرجع خواص و عوام گشت جمعي از علماء چون امام فخرالدين رازي و غيره را بر وي عرق حسد بجنبيد. وي را به خروج به سلطان وقت متهم داشتند، وي را از شهر بلخ عذر خواستند. در آن وقت مولانا جلال الدين خردسال بود از راه بغداد به مکه توجه نمودند".
*
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
«لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيْ رَسُوْلِ اَللهِ اُسْوَةٌ حَسَنَة »
«قطعاً براي شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقي نيكوست»
واژه هاي مبارك سنت وحديث در قلمرو فرهنگ و معارف اسلامي تداعي كننده نام نامي و اسم گرامي ذات شريف و با بركاتي است كه نور ظهورش جهان هستي را درخشان نموده است وگل وجودش مشام جان كائنات را عطراگين ساخته است.
آري سنت، یعني ميراث عظيم جاويدان آن سيد وسالار عرصه ي آفرينش كه امام انس و جن است و رحمت عالمين، و حديث صورت مدوَّن اين ميراث گرانبها.
جايگاه رفيع و ارزشمند سنت مطهر نبوي ازآنجا مشخص ميگردد كه مبين و مفسر كلام الله مجيد است و دومين مصدر تشريع اسلامي، كافه مؤمنان در جميع افعال، و احوالشان مكلف به اكتفا به رسول خدا و پيروي از سنت آن حضرت اند و اين وجيبه ايست كه حضرت حق و حكيم مطلق بندگان خويش را به آن دستور داده و سعادت دين و دنيايشان را منوط به آن داشته است.
امام بخاري رحمة الله شخصيتي است مشهور كه نامش با حديث و سنت پيوندي ناگسستني دارد، و اين رساله به خلاصه شرح حال ايشان مزين گرديده، امام پارسا و پرهيزگاري كه در پرتو تقوي و تلاش، زندگي پر بركتش را عاشقانه وقف جمع و تدوين احاديث مباركه نبوي نمود و با برخورداري از نبوغ فكري، حافظه قوي و اعجاب انگيز، فراست و بصيرت باطني، خلوص نيت و طهارت قلبي، عزم قاطع و خلل ناپذير، بر همه ي دشواريها و موانع فايق آمد وكتاب «الجامع الصحيح» خود را از ميان صدها هزار احاديثي كه ديده و شنيده بود انتخاب وتألیف نمود. كتابي كه علماي اعلام امت اسلامي آنرا صحيح ترين كتاب بعد از كتاب الله خوانده اند و به عنوان مرجع و مصدري مطمئن تأييدش كرده اند.
براي اينجانب آرزوی بس گرانبها و با ارزشي بود كه درباره امام بخاري رحمةالله تحقيقي انجام دهم و در آن سرگذشت كاروان زندگي او را همراهي كنم كه مملو از انواع تصويرهاي ايماني، علمي و معاني بزرگ انسانيت است.
رساله اي كه اينك مورد مطالعه ي شما عزيزان قرار مي گيرد، تحقيق مختصري از امام اميرالمؤمنين حديث، حضرت محمد بن اسماعيل «امام بخاري» رحمةالله مي باشد. مشتمل بر12 بخش است، كه به امر اساتيد محترم به رشته ي تحرير درآورده ام.
در خاتمه از خداوند بزرگ مي خواهم كه، اخلاص راستين در تمامي جوانب زندگي به ما عنايت كند، وما را از عاملان به دستورات و فرامين او قرار دهد، و جوامع اسلامي را از شر شياطين محفوظ داشته، فساد و فحشا و فرهنگ منحط غير اسلامي را از ممالك اسلامي بزدايد و نسيم بوستان حكومت واحد اسلامي در سراسر گيتي، مشام دل را بنوازد و عطر گلستان جهان استوار به احكام حكايت بخش اسلام، فضاي هستي را خوشبو كند وآدميان و فرشتگان را از شميم آن سرمست نمايد.
ومن الله التوفيق، طلبه حوزه علميه عرفاني عرفان آباد عبد الجبار خرمالي 1384/1/1
|
