*
كسي كه خود، حج فرض را انجام نداده است، نميتواند به نيابت از كسي ديگري، حج فرض وي را اداء نمايد. اين كار از نظر فقه حنفي مكروه ميباشد. با تشکر

*
حج تمتع برای کسانی واجب است که استطاعت رفتن به آن را داشته باشد. لذا اگر برای شما استطاعت فرستادن پدر و مادرتان به حج تمتع وجود نداشته باشد، هیچگونه مشکلی برای شما ایجاد نمیکند.

*
خداوند متعال حج مادر بزرگ شما و همه ی مسلمین جهان را مقبول درگاه خود نماید و هر چه رودتر شفای عاجل به مریض شما و به همه ی دردمندان جهان عطا فرماید. در جواب سوال شما دوست عزیز، مادر بزرگ شما معذور است و برای معذور گرفتن وضوء برای هر وقت نماز کفایت میکند. لذا مادر بزرگ شما میتواند برای هر وقت نماز، یک وضوء گرفته و با آن، فرائض، واجبات و مندوبات و مستحبات و همچنین طواف خود را اداء نماید بدون اینکه هیچگونه مشکل شرعی برایش ایجاد شود.

*
مسافرت بدون محرم زنان، در فقه حنفی حرام بوده و سفر معصیت محسوب میگردد. همچنین نکاح زنی که شوهردار است و قبلا با نکاح صحیح به عقد شخص دیگری در آمده است، مطلقاً حرام بوده و کاملا باطل میباشد. لذا زنانی که اینچنین با نیت اداء فرض عمر یعنی اداء حج به زیارت حرمین شریفین میروند، بار سنگینی از گناه و معصیت را به دوش خود کشیده و قهر و غضب الهی را در این دنیا و عذاب جهنم و محرومیت از دیدار خداوند را در روز آخرت برای خود تدارک میبینند.

*
اگر به غیر از بدهی و ما یحتاج اصلی خود، مخارج و هزینه های سفر حج را دارا باشد، حج برای وی واجب میباشد.

*
به طور کلی، در فقه حنفی مسافرت زنان بدون محرم، حرام می باشد. یعنی خروج زنان از خانه و طی کردن مسافتی به اندازه ی 81 کیلومتر، در فقه حنفی جائز نبوده و حرام می باشد. لذا برای سفر حج نیز می بایست یک محرم مؤبد (محرم همیشگی) از قبیل پدر _ برادر _ شوهر _ پسر _ نوه _ داماد کنار ایشان در طول مدت سفر حاضر بوده تا اعمال حج وی به طور کامل و بی نقصی مورد قبول خداوند واقع گردد. هرگاه زنی بدون محرم، بخواهد اقدام به سفر حج نماید، اگر چه با انجام صحیح مناسک حج، فرض و تکلیف خداوند در مورد حج از دوش ایشان ساقط می شود، اما گناه ارتکاب معصیت و فعل حرام نیز به نامه ی اعمال آن شخص نوشته شده و اگر خداوند مورد بخشش خود قرار ندهد، در روز آخرت عذاب آن را باید ببیند.

*
یکی از قانون های تشریعی اسلام، مسافرت زنان با محرم های خویش است. در شرع مقدس اسلام و در مذهب حنفی، مسافرت زنان بدون محرم موبد، محرمی که وی را از نگاه و گزند هرگونه مزاحمان و بولهوسان ایمن نگاه میدارد واجب است. در فقه حنفی، یکی از شرائط وجوب حج برای زنان، وجود محرم برای آنان است. لذا کسی که از وجود یک محرم موبد محروم است، ادای مناسک حج بر ایشان فرض نبوده و هر گونه تکلیف در مورد حج از وی ساقط میشود. بنابراین شما خواهر گرامی، به هیچ وجه نباید به وساوس شیطانی و خواهش های نفسانی تن داده و با خیالاتی همچون « آیا ما زنها حق نداریم از گناه پاک شویم و خانه خدا را زیارت کنیم، آیا گناه این حقیر چیست که شوهرم فوت نموده است» و امثال آن، حکم شریعت و قانون مذهب را زیر پا نهاده و راضی به ارتکاب فعل حرام در آن مکان مقدس و حرم امن باشید. برای کسی که هیچگونه محرم موبدی ندارد، حج او پاکدامنی اوست، حج او نماز و روزه ی اوست، حج او عفت اوست. اگر با این وصف نیز، میل و علاقه ی شدیدی به رفتن حج دارید، میتوانید به عقد یک شخص حاجی در آمده ، کسی که با شما و در کاروان شما قصد رفتن به حج را دارد عقد نکاح کرده و با خیال راحت ، اعمال حج خود را انجام نمائید.

*
فقهاء مذهب حنفی، چنین اجازه ای را برای این دختر نداده و خروج وی را از خانه و بدوم محرم به اندازه ی مسافت قصر، جائز نمیشمارند.

*
با آرزوی سفری معنوی و پر خیر و برکت برای شما دوست عزیز، ما تهیه و مطالعه ی کتاب «احکام و مناسک حج و عمره» را که به زبان فارسی توسط دکتر عبدالرحیم فیروز نوشته شده است، توصیه میکنیم. این کتاب توسط انتشارات شیخ الاسلام احمد جام چاپ و پخش شده است.

*
کسیکه استطاعت مالی برای رفتن به حج داشته باشد بهتر است هر چه زودتر به ادای این فریضه ی الهی اقدام نماید. هرگاه استطاعت مالی داشته اما پول خود را جهت خرید خانه و یا ماشین ... صرف کند، و در نهایت قبل از مرگ بتواند حج فرض خود را به جا آورد، هیچگونه گناهی بر او نوشته نمیشود. اما با وجود استطاعت مالی، پول خود را صرف چیزهایی دیگری کند و در نهایت نتواند در حیات خود این فریضه ی الهی را اداء کند، و فوت نماید، این شخص نزد پروردگار گناهکار محسوب شده و در روز قیامت مؤاخذه میگردد. کسانیکه حج بر آنان واجب شده و تا کنون نتوانسته اند نسبت به جا آوردن آن اقدام نمایند، لازم است بر ورثه ی خود وصیت نمایند تا پس از فوت آنان، ورثه ی ایشان نسبت به بر آوردن فریضه ی فوت شده ی وی اقدام نمایند. خلاصه ی کلام، خرید ماشین و یا غیره با وجود وجوب حج، هیچگونه مشکل شرعی ندارد.

*
قطعا دیدگاههای هر مجتهد با مجتهدی دیگر متفاوت است؛ لذا بیان نقاط اختلاف مجتهدین در چند جمله بسیار مشکل و چه بسا متعذر میباشد. برای دانستن دیدگاههای هر مجتهد، لازم است کتابهایی را که در مورد مسائل فقهی آن مذهب نوشته شده است، مطالعه نمود.

*
داشتن استطاعت مالی، در صورتی شما را مستطیع کرده و حج را واجب میگرداند که در ماههای حج آن مبلغ را مالک باشید. اگر در تمامی ایام سال آن مبلغ را مالک بوده اما در ماههای حج آن مبلغ را از دست بدهید به هیچوجه حج برای شما واجب نمیباشد. با این توضیح، دادن بدهی پدر برای شما لازم نبوده و زندگی در خانه ی پدر نیز، هیچگونه مشکل شرعی برای شما ایجاد نمینماید. لذا اگر شما در ماههای حج، این مبلغ را در دست داشته باشید، قطعا حج برای شما فرض شده و لازم است در اولین فرصت جهت ثبت نام به آن اقدام نمائید. اما اگر قبل از فرا رسیدن ایام حج، اقدام به ساخت خانه و یا به هر دلیلی، مبلغ حاضر را صرف چیزی نمائید، حج برای شما فرض نمیباشد.

*
از آنجا که رفتن به حج، برای یکبار در عمر فرض است، همچنین حیات انسان و زنده مانده آن در سالهای آتی معلوم نیست لذا شایسته است هر شخص مکلف، هرچه زودتر نسبت به انجام این فریضه ی الهی اقدام نماید. بهتر است راهی را انتخاب نماید تا با آن بتواند زودتر فرض خود را بجا آورد.

*
منظور از مهیا نبودن شرایط، برای ما کاملاً روشن نیست. اگر آن شخص استطاعت مالی و توانایی جسمانی داشته و همچنین شرایط ثبت نام در سازمان حج نیز برایش فراهم بوده باشد، اما بخاطر کوتاهی، مدتی از ثبت نام تأخیر کرده و در نتیجه زمانی فرا میرسد که دیگر هیچگونه ثبت نامی صورت نمیگیرد. بدین ترتیب این شخص بدون انجام حج فرض، وفات مینماید. نزد امام اعظم ابو حنیفه، این شخص همان وقت که استطاعت جانی و مالی داشته و شرایط ثبت نام نیز برایش فراهم بوده است، حج و اعمال آن بر او فرض گشته و بخاطر کوتاهی در انجام آن نزد خداوند گناهکار خواهد بود.


اینگونه افراد لازم است که وصیت نمایند و بر فرزندان خود تأکید کنند که حتماً پس از فوت وی، حجی را که بر وی فرض شده و نتوانسته است آنرا انجام دهد، پس از مرگ وی و به نیابت از ایشان آنرا انجام دهند. با اینگونه وصیت، عهده از ذمه ی شخص بر طرف شده و تکلیف الهی از دوش وی ساقط میگردد. در غیر اینصورت، ورثه در قبال حج وی هیچگونه مسؤلیتی نداشته و فقط اوست که باید بخاطر تعلیل و کوتاهی در انجام این فریضه ی الهی، در پیشگاه پروردگار پاسخگو باشد. خواب افراد، در شرع مقدس به هیچوجه ملاک نبوده و چیزی را از دوش آن شخص ساقط نمیسازد.

*
کسی که برای اداء حج یا عمره احرام بسته است، برای خروج از احرام و برای حلالی شدن، لازم است موی سر خود را بتراشد هرگاه موی سر وی به اندازه ی بند انگشت و یا کوتاه تر از آن باشد. اما اگر موی سر وی بزرگتر از بند انگشت باشد، میتواند برای حلالی شدن از احرام، موی سر خود را به اندازه ی بند انگشت کوتاه نماید. این عمل یکی از واجبات حج به شمار میرود.

ردالمختار ج 3 ص 539
هدایة شریف ج 1 ص 231

*
سودی که به مبلغ واریزی متقاضیان حج تعلق میگیرد، ربا محسوب شده و حرام میباشد. لذا لازم است متقاضی، بدون اینکه نیت ثواب داشته باشد، آن مبلغی را که به عنوان سود به وی تعلق گرفته است، به یک نفر فقیر صدقه داده و بدین ترتیب آنرا از دوش خود ساقط نماید.

*
نیابت کسی که خود شخصا به حج نرفته و حج فرض وی اداء نشده است، مکروه میباشد.

رد المحتار علی الدر المختار جلد 4 صفحه 21

*
شخصی که برای اداء حج یا عمره احرام بسته و بخواهد پس از انجام تکالیف معینه، از احرام خود بیرون آید، باید موی سر خود را کوتاه کرده یا بتراشد. اما تراشیدن افضل است. در اینجا لازم است توضیح داده شود که کسانی که موی سر آنان از اندازه ی یک بند انگشت بزرگتر است، آنان مختار هستند که موی سر خود را کوتاه کنند یا اینکه آن را بتراشند. اما کسانیکه موی سر آنان به اندازه ی یک بند انگشت بوده و یا کوتاه تر از آن باشد، اینگونه افراد به هیچوجه مختار نبوده و لازم است که موی سر خود را کاملاً بتراشند. کوتاه کردن در حق این افراد روا نمی باشد. حالا اگر کسی بنا به هر دلیلی، در حرم موی سر خود را کوتاه نکند و یا نتراشد و پس از خروج از محدوده ی حرم موی سر خود را بتراشد، در اینصورت بر وی دم واجب می گردد. منظور از دم، ذبح یک گوسفند یا قوچ است که حتماً لازم است در محدوده ی حرم ذبح شود. وی مختار است که خود آنجا رفته و ذبح کند و یا اینکه کسی را وکیل کرده و از طرف وی عمل ذبح را انجام نماید.

الهدایه فی شرح البدایه ج1 ص297
ص 393 ارشاد الساری علی مناسک ملا علی القاری

*
(عمره در یک نگاه)

«تعریف عمره»
عمره، در شرع عبارت است از زیارت کردن خانه ی خدا و سعی کردن بین صفا و مروه بر صفت مخصوص. یعنی با احرام بودن و سر تراشیدن یا کوتاه کردن بعد از طواف و سعی. عمره کردن نزد اهل سنت حنفی، سنت مؤکده است. عمره را میتوان در جمیع ایام سال انجام داد مگر در پنج روز و آن روز عرفه و چهار روز بعد از آن است. اگر در این روزها نیز عمره انجام شود با کراهت صحیح خواهد بود.


«ارکان عمره»
ارکان عمره عبارتند از طواف، نیت و تلبیه. واجبات عمره نیز، سعی کردن بین صفا و مروه تراشیدن یا کوتاه کردن موهای سر میباشد. صفت عمره، بستن احرام از حل مانند احرام حج و اجتناب از محظورات حج است.


«طریقه ی اداء مناسک عمره»
هرگاه حاجی وارد شهر مکه شد، باید از باب سلام وارد مسجد شود و با رمل و اضطباع طواف کند. هنگام اولین استلام حجر، باید تلبیه را قطع کرده و هفت مرتبه طواف را به اتمام برساند. چهار شوط طواف (هر یک بار گشتن دور خانه کعبه را شوط میگویند) فرض و باقی آن واجب میباشد. پس از اتمام هفت شوط طواف، باید دو رکعت نماز کنار مقام ابراهیم به طریق وجوب اداء نماید. سپس از باب الصفا برای سعی صفا مروه خارج شود. پس از سعی بین صفا و مروه، با تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن آن، باید از احرام بیرون آید.


«نیت عمره»
اللهُمَّ اِنِّی اُرِیدُ العُمرَةَ فَیَسِّرها لِی وَ تَقَبَّلهَا مِنِّی لَبَّیکَ بِعُمرَةَ.


«دعای مخصوص هر شوط»
شوط اول: رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنیَا حَسَنَةً وَ فِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ. وَ اَدخِلنَا الجَنَّةَ مَعَ الاَبرَارِ یَا عَزِیزُ یَا غَفَّار یَا رَبَّ العَالَمِین.


شوط دوم: اَللّهُمَّ اِنَّ هَذَا بَیتُکَ، وَ الحَرَمَ حَرَمُکَ، وَ الاَمنَ اَمنُکَ وَ العَبدَ عَبدُکَ وَ اَنَا عَبدُکَ وَ اِبنَ عَبدِکَ وَ هَذَا مَقَامُ العَائِذِ بِکَ مِنَ النَّار، فَحَرِّم لُحُومَنَا وَ بَشَرَتِنَا عَلَی النَّارِ. اللّهُمَّ حَبِّب اِلَینَا الاِیمَانَ وَ زَیِّنه فِی قُبُوبِنَا وَ کَرِّه اِلَینَا الکُفرَ وَ الفُسوقَ وَ العِصیَانَ وَ جَعَلنَا مِنَ الرَّاشِدینَ. اللّهُمَ قِنِی عَذَابَکَ یَومَ تَبعَثُ عِبَادَکَ. اللّهُمَّ ارزُقنِی الجَنَّةَ بِغَیرِ حِسَاب.


شوط سوم: اللّهُمَّ اِنِّی اَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّکِّ وَ الشِّرکِ وَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ سُوءِ الاَخلاقِ وَ سُوء المَنظَرِ وَ المُنقَلِبِ فِی المَالِ وَ الاَهلِ و الوَلَدِ اللّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ رِضاکَ وَ الجَنَّةَ وَ اَعُوذُ بِکَ مِن سَخَطِکَ وَ النَّارِ. اللّهُمَّ اِنِّی اَعَوذُ بِکِ مِن فِتنَةِ القَبرِ وَ اَعُوذُ بِکَ مِن فِتنَةِ المَحَیَا وَ المَمَاتِ.


شوط چهارم: اللّهُمَّ اجعَلهُ حَجّاً مَبرِوراً وَ سَعیاً مَشکِوراً وَ ذَنبَاً مَغفُوراً وَ عَمَلاً صَالِحاً مَقبُولاً وَ تِجَارَةً لَن تَبُورَ یَا عَلِیمَ مَا فِی الصُّدُور اَخرِجنِی یَا اللهُ مِنَ الظُّلُمَاتِ اِلی النُّورِ. اللّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ مُوجِبَاتِ رَحمَتِکَ وَ عَزائِمَ مَغفِرَتِکَ وَ السَّلامَةَ مِن کُلِّ اِثمٍ وَ الغَنِیمَةَ مِن کُلِّ بِرٍّ وَ الفَوزَ بِالجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِن النَّارِ. رَبِّ قَنِّعنِی فِی مَا رَزَقتَنِی وَ بَارِک لِی فِی مَا اَعطَیتَنی وَ اَخلِف عَلَی کُلِّ غَائِبَةٍ لِی مِنکَ بِخَیر.


شوط پنجم: اللّهُمَّ اَضَلَّنِی تَحتَ عَرشِکَ یَومَ لا ضِلَّ الاّ ضِلُّکَ وَ لا بَاقِی الا وَجهُکَ وَ اسقِنِی مِن حَوض نَبِیِّکَ سِیِّدِنَا مُحَمَّدٍ صلی الله تعالی علیه و سلم شِربَةً هَنِیئَةً مَرِیئَةً لا نَظمَأ بَعدَهَا اَبَداً. اللّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ مِن خَیرِ مَا سَئَلَکَ مِنهُ نَبِیُّکَ سِیِّدِنَا محمّد صلی الله علیه و سلم وَ اَعُوذُ بِکَ مِن شَرِّ مَا اِستَعَاذکَ مِنهُ نَبِیُّکَ سِیِّدِنَا محمّد صلی الله علیه و سلم. اللّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ الجَنَّةَ وَ نَعِیمَهَا وَ مَا یُقَرِّبُنِی اِلَیهَا مِن قَولٍ اَو فَعلٍ اَو عَمَلٍ وَ اَعُوذُ بِکَ مِنَ النَّارِ وَ مَا یُقَرِّبُنِی اِلَیهَا مِن قَولٍ اَو فَعلٍ اَو عَمَلٍ.


شوط ششم: اللّهُمَّ اِنِّی لَکَ حُقُوقاً کَثِیرَةً فِی مَا بَینِی وَ بَینِکَ وَ حُقُوقاً کَثِیرَةً فِی مَا بَینِی وَ بَینِ خَلقِکَ. اللّهُمَّ مَا کَانَ لَکَ مِنهَا فاغفِرهُ لِی وَ مَا کَانَ لِخَلقِکَ فَتَحَمَّلهُ عَنِّی وَ اغِنِنی بِحَلالِکَ عَن حَرَامِکَ وَ بِطاعَتِکَ عَن مَعصِیَتِکَ وَ بِفَضلِکَ عَمَّن سِوَاکَ یَا وَاسِعَ المَغفِرَةِ. اللّهُمَّ اِنَّ بَیتِکَ عَظِیمٌ وَ وَجهِکَ کَرِیمٌ وَ اَنتَ یَا الله حَلِیمٌ کَرِیمٌ عَظِیمٌ تُحِبٌّ العَفوَ فاعفُ عَنِّی.


شوط هفتم: اللّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ اِیمَاناً کَامِلاً وَ یَقِیناً صادِقاً وَ رِزقاً وَاسِعاً وَ قَلبَاً خَاشِعاً وَ لِسَاناً ذَاکِراً وَ حَلالاً طَیِّباً وَ تَوبَةً نَصوحاً وَ تَوبَةِ قَبلَ المَوتِ وَ رَاحَةً عِندَ المَوتِ وَ مَغفِرَةً وَ رَحمَةً بَعدَ المَوتِ وَ العَفوَ عِندَ الحِسَاب وَ الفَوزَ بِالجَنَّةِ وَ النَّجَاتَ مِنَ النَّارِ بِرَحمَتِکَ یَا عَزِیزُ یَا غَفَّار. رَبِّ زِدنِی عِلمَاً وَ الحِقنِی بِالصَّالِحِین.


منابع: مفتاح السعادة فی ترجمة مخاخ العبادة تالیف استاد عبدالرحمن آخوند تنگلی ـ کتاب حج در فقه حنفی تالیف حاج رامین آخوند قورچائی ـ کتاب احکام و مناسک حج انتشارات شیخ الاسلام احمد جام.

*
اگر کسی از حد نصاب شرعی، کمترین حد آنرا که از نقره 140 مثقال است، مالک بوده و یک سال قمری از آن حد نصاب سپری شود، وی شرعاً غنی محسوب شده و از جمله ی کسانی به شمار میرود که حج تمتع بر او واجب است. لازم به ذکر است، 140 مثقال نقره و یا قیمت آن، مازاد از مایحتاج زندگی روز مره ی وی بوده، و همچنین از نفقه و مخارج زندگی همسر و فرزندان تا وقتی که از سفر حج به خانه برگردد، اضافه باید باشد.


انجام فریضه ی حج برای تمامی واجدین شرائط، فقط برای یکبار در عمر علی الفور فرض میباشد. بدین معنی که هرگاه شخصی توانایی و استطاعت انجام حج را داشته اما نسبت به انجام آن اقدام ننماید بدین ترتیب فوت کرده و از دنیا برود، وی گناهکار شناخته شده و نزد پروردگار مورد مؤاخذه قرار خواهد گرفت. بنابراین کسانی که توانایی خرید فیش حج را به صورت آزاد داشته باشند، شایسته است با خرید آن، هر چه زودتر نسبت به ادای این فریضه ی الهی اقدام نمایند. برای افراد سالخورده و مریض احوال که برای ادای حج باید سالیان سال در نوبت قرار گیرند، لازم است در صورت توانایی خرید آزاد فیش حج، آنرا تهیه کرده و ذمه ی خود را از این تکلیف الهی آزاد نمایند.