*
برای تعیین وجوب یک دهم یا یک بیستم از زراعت، معیار، آبیاری آن است. لذا هرگاه تعداد دفعات آبیاری با پمپ و از چاه بوده و تعدادی از دفعات نیز توسط باران آبیاری شده باشد، در اینصورت، تعداد دفعات هر کدام که بیشتر باشد، مورد نظر بوده و آن آبیاری نزد شرع مقدس و مذهب معتبر خواهد بود. هرگاه مثلا با آب باران دو بار آبیاری شده و از طریق پمپاژ از چاه نیز سه بار آبیاری شده باشد، در اینصورت، آبیاری از چاه و از طریق پمپاژ معتبر بوده و از زراعت حاصله، یک بیستم میبایست به عنوان حق الله باید پرداخت شود. همچنین کسانیکه زمین آنها در جوار آب بندان و سدها و کانالهای آبیاری قرار داشته و از طریق آنها و با خرید آب از اداره ی آب، زراعت خود را آبیاری میکنند، آنها نیز بمنزله ی آبیاری از طریق پمپاژ آب از چاهها تلقی شده و آنها نیز میبایست یک بیستم از زراعت خود را پرداخت نمایند. اما آبیاری از رودخانه ها و نهرهایی که از داخل زمینها گذشته و بدون خرید آب و بدون هیچگونه پمپاژی بصورت طبیعی آبیاری میشوند، آنها چنین نبوده و میبایست یک دهم خارج را بعنوان عشر پرداخت نمایند. سایر هزینه ها هیچگونه دخلی برای تعیین یک دهم یا یک بیستم از زراعت نداشته و هر چقدر که سم پاشی یا کودپاشی صورت گیرد، هیچگونه تغییری در وظیفه ای که از طریق نحوه ی آبیاری تعیین میشود، نخواهد داشت.

*
منظور از خمس، یک پنجم کل دارایی است. در فقه احناف، خمس در دو مورد واجب بوده و در غیر آن بهیچوجه واجب نمیباشد. 1ـ در اموال به غنیمت گرفته شده از کفار 2ـ در معادن و یا جواهرات و کنوزی که در زمین های بی صاحب و بدون مالک یافت میشود.

*
ساختمانی که در آن زندگی میکنید و یا اتومبیلی که از آن برای حوائج زندگی و برای برطرف کردن مشکلات خود و خانواده استفاده مینمائید، جزو حاجات اصلی زندگی شما محسوب شده و هیچگاه شامل اموال تجاری که زکات به آن تعلق پیدا میکند، نمیگردد.

*
دادن زکات بر شخص حُر و مسلمان و مکلفی که جدای از حاجت اصلی و بدهی، صاحب یک نصاب باشد تعلق می گیرد. پس اول باید بدانیم نصاب احشام و پول نقد چقدر است. حداقل نصاب در شتر، 5 شتر و در گاو، 30 رأس و در گوسفند و بز، 40 رأس و در اسب، یک رأس است. باید بدانیم دادن زکات احشام وقتی واجب می شود که احشام در اکثر سال از طریق چرای علف و... از مراتع تغذیه کنند ولی اگر اکثر سال در خانه باشند و صاحب احشام به آنها علوفه دهد دادن زکات لازم نیست مگر اینکه حیوانات را به نیت تجارت نگه دارد. در این صورت باید قیمت آنها محاسبه شود و زکات آنها با محاسبه ی طلب و بدهی شخص پرداخت شود. حداقل نصاب در پول معادل قیمت 140 مثقال نقره است. مثلا در صورت داشتن مقداری پول نقد و مقداری طلا و مقداری نقره باید قیمت طلا و نقره محاسبه شده و با پول نقد جمع کرده شود و بدهی و طلب نیز جدا و اضافه شود و در آخر کار اگر پول باقی مانده معادل قیمت 140 مثقال نقره باشد دادن زکات بر این شخص واجب می شود. در صورت مالک بودن یکی از این نصابها قربانی کردن بر ذمه ی شخص واجب است. مثلاً اگر شخصی بعد از محاسبه ی طلب و بدهی خود صاحب 5 شتر باشد قربانی کردن بر ذمه ی شخص واجب است.

*
هرگاه عشر یا زکات به یک فرد مستحق داده شده و آنرا تملیک نمائید. یعنی به صورت واقعی و حقیقی به آن فرد مستحق بدهید، تکلیف الهی از دوش شما ساقط میشود، سپس از ایشان بخواهید که به آن شخص (نفر سوم که واجد شرایط گرفتن واجبات نیست) نیز کمک کرده و وی را نیز بهره مند سازد. در اینصورت وی مختار است که به آن شخص کمک کند یا نکند و هیچگونه اجباری نیز برای انجام کمک به آن شخص نبوده و شما نیز نمیتوانید وی را به انجام کمک به نفر سوم مجبور سازید. اگر دادن واجبات به امام مسجد و پرداخت وی به یک نفر غیر واجد شرایط، اینچنین باشد، هم تکلیف الهی از دوش شما ساقط شده و هم ثواب صدقه را نیز از درگاه الهی دریافت خواهید نمود. اما اگر دادن زکات یا عشر به امام جماعت به همان ترتیبی که ذکر شده نبوده و از قبل به آن امام جماعت بگوئید که من پول را به شما میدهم شما نیز میبایست آنرا به فلانی بدهید. او نیز به تبعیت از سخن شما پول را گرفته و به نفر سوم پرداخت نماید، در اینصورت شما آن امام جماعت را در حقیقت وکیل قرار داده و شما بواسطه ی ایشان، زکات خود را به نفر سوم پرداخت نموده اید. در اینصورت آن امام جماعت نیز هیچگونه اختیاری از خود نداشته و هیچگاه نمیتواند آن مبلغ را برای خود دریافت نماید و اگر هم این کار را بکند، شما هیچگاه راضی به آن نخواهید بود. اگر دادن شما اینچنین باشد، در اینصورت عشر یا زکات شما از ذمه ی شما ساقط نشده و حتماً میبایست آنرا اعاده نمائید؛ زیرا شما واجبات خود را به یک فرد مستحق نداده و در حقیقت بواسطه ی آن امام جماعت به یک فرد غیر واجد شرایط پرداخت نموده اید. لذا با این کار، عشر یا زکات شما پرداخت نشده و حتماً لازم است آنرا دوباره پرداخت نمائید.

*
پولی که برای رفتن به فریضه ی حج یا عمره، نزد بانکها گذاشته شده است، تا وقتیکه آن مبلغ به حساب سازمان حج و زیارت واریز نشده است، در حساب شخصی هر شخصی محفوظ بوده لذا زکات آن و پرداخت یک چهلم آن برای صاحبان آن واجب میباشد. همچنین در صورت واریز آن به حساب سازمان، سودی که به آن تعلق میگیرد، نامشروع بوده و بدون انتظار ثواب، باید آنرا به یک فقیری اهداء نمود.

*
در فقه احناف خمس فقط در دو مورد واجب است: 1ـ از اموال غنائمی که در جنگ با کفار عاید مسلمین میگردد. 2ـ از معادن طلا و نقره و.... که از بیابان و کوه ها یافته شده و هیچگونه مالکی نداشته باشد. در غیر این دو صورت خمس هیچگونه مصداقی نداشته و هم اکنون نیز چنین چیزی در بین ما موجود نمیباشد. اما سایر واجبات اعم از عشر ـ زکات و فطره، میبایست به افراد فقیر ـ مسکین و مستمند ـ ورشکسته و درمانده ـ فی سبیل الله، افرادی که در راه خدا بدون هیچگونه حقوق و مستمری مشغول فعالیت هستند، داده شود. با خرید چادر و ظروف برای مراسم عزاء، هیچگونه قبضی صورت نگرفته و زکات اموال شما پرداخت نمیشود و کسانی هم که به عنوان زکات اموال، وجهی را به شما میپردازند، زکات آنان نیز اداء نخواهد شد، هرگاه تحویل گیرنده گان زکات مردم، از افراد مذکور و از مصارف یاد شده ی فوق نباشند. لذا تبلیغ شما در جهت هدایت زکات مردم به سوی این هدف، صحیح نبوده و نباید مردم را به سوی این کار که هیچگونه زکاتی از ذمه ی صاحبان اموال ساقط نمیشود، ترغیب و تشویق نمائید. اما شما میتوانید به نمایندگی از صاحبان اموال، زکات مردم را قبول کرده و به صاحبان عزاء که فقیر هستند، روغن و گوشت و سایر مایحتاج روزمره ی زندگی است تهیه نمائید.

*
با داشتن 25 میلیون بدهی، هیچگونه زکاتی به اموال شما و طلای شما تعلق پیدا نکرده و لازم نیست زکات آنرا پرداخت نمائید. اما در مورد وام خانه و صحت و سقم آن میبایست توضیح داده و جزئیات معامله ی آنرا برای ما بیان نمائید. پس از تشریح جزئیات آن، نظر خود را اعلان خواهیم نمود.

*
اگر طلای وی به اندازه ی بدهی ایشان بوده و یا کمتر از آن باشد، در اینصورت پرداخت زکات از طلا واجب نبوده و هیچ چیزی بر ذمه ی وی واجب نمیگردد. اما اگر طلای وی بیشتر از بدهی ایشان باشد، در اینصورت میبایست از مازاد بر بدهی خود زکات پرداخت نماید هرگاه آن مازاد بر بدهی به حد نصاب شرعی رسیده و یک سال قمری از آن سپری شود.

*
حد نصاب شرعی در طلا، بیست (20) مثقال است. هرگاه طلای شما به بیست مثقال رسیده و یا بیشتر از آن باشد، پس از گذشت یک سال قمری از آن، دادن یک چهلم آن به عنوان زکات واجب میگردد. حالا تفاوتی ندارد که شما قسمتی از آنرا از یک طریق صاحب شده و قسمتی دیگر را به طریقی دیگر بدست آورده اید. هیچ گونه تأثیری در وجوب زکات نداشته و بلافاصله پس از سپری شدن یک سال قمری، دادن یک چهلم آن طلا به عنوان زکات برای شما واجب میگردد.

*
دادن زکات از جهیزیه ی دختر، بهیچوجه واجب نبوده اما وی نمیتواند زکات اموال دیگران را گرفته و مصرف نماید. شرح الوقایه ج 1 ص 267 کتاب الزکاة

*
هرگاه قبل از سپری شدن یک سال قمری از مالکیت یک نصاب شرعی، آن شخص مثلا نصف مال خود را به یک شخص دیگری داده و تصرف آنرا تسلیم نماید، پرداخت زکات از ذمه ی آن شخص ساقط شده و لازم نیست چیزی به عنوان زکات پرداخت نماید. این در حالی است که به غیر از آن طلا، چیز دیگری را مالک نباشد. اما هرگاه یک زنی به اندازه ی مثلا 15 مثقال طلا داشته و به همراه آن مقداری وجه نقد نیز داشته باشد، در اینصورت برای وی پرداخت زکات واجب میگردد بدین صورت که وجه نقد، از نصاب نقره محسوب شده و طلای موجود وی نیز بخاطر اینکه به نصاب طلا نمیرسد، تبدیل به قیمت شده و با پول موجود جمع، و پرداخت یک چهلم آن واجب میگردد. اما اگر آن خانم فقط 15 مثقال طلا داشته و چیز دیگری را مالک نباشد و هیچگونه وجه نقدی را نیز صاحب نباشد، در اینصورت پرداخت زکات برای وی واجب نمیباشد.

*
زکات فطریه ی هر نفر امسال (1392 هجری شمسی) دو هزار تومان است. از هم اکنون میتوانید نسبت به پرداخت آن اقدام نمائید. اما زمان وجوب آن صبح روز عید فطر میباشد. با عدم پرداخت آن، زکات فطریه از ذمه ی شخص ساقط نشده و تا آخر عمر به عنوان بدهی بر ذمه ی وی باقی خواهد ماند.

*
اگر مثقالی که عنوان کردید صحیح باشد، شما دقیقا 150/635 گرم طلا در اختیار دارید که زکات آن 3/765 گرم میباشد. شما میتوانید خود طلا را به عنوان زکات پرداخت کنید و یا اینکه قیمت آنرا به مستحق بپردازید هر دو صحیح میباشد. زکات سالهای گذشته که هنوز پرداخت نکرده اید، به قیمت کنونی و فعلی خواهد بود.

*
خیر پرداخت عشر از آن یک میلیون تومان واجب نیست. اما هرگاه یک سال قمری از آن سپری شده و پول شما به حد نصاب شرعی برسد، پرداخت زکات آن واجب میگردد.

*
نقل زکات اموال از محل سکونت خود به جایی دیگر مکروه است، هرگاه شخصیکه زکات به ایشان پرداخت میشود، مستحقتر و یا خویشاوند نباشد. اما اگر آن شخص فقیرتر بوده و یا نسبت خویشاوندی با زکات دهنده داشته باشد، در اینصورت میتوان زکات اموال خود را به ایشان ولو در دور دستها هم باشد پرداخت نمود. همچنین اگر شخصیکه زکات اموال به ایشان پرداخت میشود، شخصی عالم و با تقوی و پرهیزگار باشد، در اینصورت نیز میتوان زکات اموال را به آنجا انتقال داده و به ایشان پرداخت نمود. در منابع فقهی ما احناف اینچنین آمده است:

(قَوْلُهُ: وَ كُرِهَ نَقْلُهَا إلَى بَلَدٍ آخَرَ لِغَيْرِ قَرِيبٍ وَ أَحْوَجَ ) أَمَّا الصِّحَّةُ فَلِإِطْلَاقِ قَوْله تَعَالَى {إنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ} مِنْ غَيْرِ قَيْدٍ بِالْمَكَانِ، وَ أَمَّا حَدِيثُ مُعَاذٍ الْمَشْهُورُ {خُذْهَا مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ وَ رُدَّهَا فِي فُقَرَائِهِمْ} فَلَايَنْفِي الصِّحَّةَ؛ لِأَنَّ الضَّمِيرَ رَاجِعٌ إلَى فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ لَا إلَى أَهْلِ الْيَمَنِ، أَوْ لِأَنَّهُ وَرَدَ لِبَيَانِ أَنَّهُ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ لَا طَمَعَ لَهُ فِي الصَّدَقَاتِ وَ لِأَنَّهُ صَحَّ عَنْهُ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ لِأَهْلِ الْيَمَنِ: {ائْتُونِي بِخَمِيسٍ أَوْ لَبِيسٍ - وَ هُمَا الصِّغَارُ مِنْ الثِّيَابِ - آخُذْهُ مِنْكُمْ فِي الصَّدَقَةِ مَكَانَ الشَّعِيرِ وَ الذُّرَةِ أَهْوَنُ عَلَيْكُمْ } وَ خَيْرٌ لِأَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ فَإِنْ كَانَ فِي زَمَنِهِ فَهُوَ تَقْرِيرٌ وَ إِنْ كَانَ فِي زَمَنِ أَبِي بَكْرٍ فَذَاكَ إجْمَاعٌ لِسُكُوتِهِمْ عَنْهُ، وَ عَدَمُ الْكَرَاهَةِ فِي نَقْلِهَا لِلْقَرِيبِ لِلْجَمْعِ بَيْنَ أَجْرَيْ الصَّدَقَةِ وَ الصِّلَةِ وَ لِلْأَحْوَجِ؛ لِأَنَّ الْمَقْصُودَ مِنْهَا سَدُّ خَلَّةِ الْمُحْتَاجِ فَمَنْ كَانَ أَحْوَجَ كَانَ أَوْلَى وَ لَيْسَ عَدَمُ الْكَرَاهَةِ مُنْحَصِرًا فِي هَاتَيْنِ؛ لِأَنَّهُ لَوْ نَقَلَهَا إلَى فَقِيرٍ فِي بَلَدٍ آخَرَ أَوْرَعَ وَ أَصْلَحَ كَمَا فَعَلَ مُعَاذٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ لَايُكْرَهُ وَ لِهَذَا قِيلَ: التَّصَدُّقُ عَلَى الْعَالِمِ الْفَقِيرِ أَفْضَلُ كَذَا فِي الْمِعْرَاجِ وَ لَايُكْرَهُ نَقْلُهَا فِي دَارِ الْحَرْبِ إلَى فُقَرَاءِ دَارِ الْإِسْلَامِ وَ لِهَذَا ذُكِرَ فِي نَوَادِرِ الْمَبْسُوطِ رَجُلٌ مَكَثَ فِي دَارِ الْحَرْبِ سِنِينَ فَعَلَيْهِ زَكَاةُ مَالِهِ الَّذِي خَلَّفَ هَا هُنَا وَ مَالٍ اسْتَفَادَهُ فِي دَارِ الْحَرْبِ لَكِنْ تُصْرَفُ زَكَاةُ الْكُلِّ إلَى فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ الَّذِينَ فِي دَارِ الْإِسْلَامِ؛ لِأَنَّ فُقَرَاءَهُمْ أَفْضَلُ مِنْ فُقَرَاءِ دَارِ الْحَرْبِ ا هـ. البحر الرائق شرح کنز الدقائق ـ فصل دفع الزکاة بتحر 6/100

*
در صورتیکه مغازه ی مشار الیه شما مخارج زندگی ایشان را فراهم ننماید، و سرمایه ی دیگری به غیر از آن نداشته باشد، دادن زکات اموال به ایشان صحیح بوده و وی از جمله ی مصارف زکات محسوب میشود. همچنین اگر فرزندان ایشان نیز دارای هیچگونه سرمایه ای نبوده و فقیر باشند، به ایشان نیز میتوان زکات اموال را پرداخت نمود.

*
بله هرگاه برادرش دارای هیچگونه سرمایه ای نباشد، دادن زکات برای ایشان کاملا صحیح خواهد بود.

*
شما دوست عزیز میبایست تمامی طلاهایی که همسرتان در اختیار دارد، (چه آنهایی که شما اهداء نموده اید و چه آنهایی که از خانه ی پدری آورده اند) وزن کرده و گرم آنرا به دست آورید. سپس در همان روزی میخواهید زکات آنرا پرداخت کنید به یک طلا فروشی مراجعه کرده و قیمت روز «یک گرم طلا» را از وی سوال نمائید. سپس قیمت یک گرم طلا را با وزن کل طلاهایتان ضرب کرده و قیمت کل را به دست آورید. سپس آن مبلغ را تقسیم بر چهل کنید. آن مبلغ هر چقدر که باشد، زکات طلاهای شما میباشد.

*
نقل زکات اموال از محل سکونت خود به جایی دیگر مکروه است، هرگاه شخصیکه زکات به ایشان پرداخت میشود، مستحق تر و یا خویشاوند نباشد. اما اگر آن شخص فقیرتر بوده و یا نسبت خویشاوندی با زکات دهنده داشته باشد، در اینصورت میتوان زکات اموال خود را به ایشان ولو در دور دستها هم باشد پرداخت نمود. همچنین اگر شخصیکه زکات اموال به ایشان پرداخت میشود، شخصی عالم و با تقوی و پرهیزگار باشد، در اینصورت نیز میتوان زکات اموال را به آنجا انتقال داده و به ایشان پرداخت نمود. در منابع فقهی ما احناف اینچنین آمده است:

(قَوْلُهُ: وَ كُرِهَ نَقْلُهَا إلَى بَلَدٍ آخَرَ لِغَيْرِ قَرِيبٍ وَ أَحْوَجَ ) أَمَّا الصِّحَّةُ فَلِإِطْلَاقِ قَوْله تَعَالَى {إنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ} مِنْ غَيْرِ قَيْدٍ بِالْمَكَانِ، وَ أَمَّا حَدِيثُ مُعَاذٍ الْمَشْهُورُ {خُذْهَا مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ وَ رُدَّهَا فِي فُقَرَائِهِمْ} فَلَايَنْفِي الصِّحَّةَ؛ لِأَنَّ الضَّمِيرَ رَاجِعٌ إلَى فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ لَا إلَى أَهْلِ الْيَمَنِ، أَوْ لِأَنَّهُ وَرَدَ لِبَيَانِ أَنَّهُ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ لَا طَمَعَ لَهُ فِي الصَّدَقَاتِ وَ لِأَنَّهُ صَحَّ عَنْهُ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ لِأَهْلِ الْيَمَنِ: {ائْتُونِي بِخَمِيسٍ أَوْ لَبِيسٍ - وَ هُمَا الصِّغَارُ مِنْ الثِّيَابِ - آخُذْهُ مِنْكُمْ فِي الصَّدَقَةِ مَكَانَ الشَّعِيرِ وَ الذُّرَةِ أَهْوَنُ عَلَيْكُمْ } وَ خَيْرٌ لِأَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ فَإِنْ كَانَ فِي زَمَنِهِ فَهُوَ تَقْرِيرٌ وَ إِنْ كَانَ فِي زَمَنِ أَبِي بَكْرٍ فَذَاكَ إجْمَاعٌ لِسُكُوتِهِمْ عَنْهُ، وَ عَدَمُ الْكَرَاهَةِ فِي نَقْلِهَا لِلْقَرِيبِ لِلْجَمْعِ بَيْنَ أَجْرَيْ الصَّدَقَةِ وَ الصِّلَةِ وَ لِلْأَحْوَجِ؛ لِأَنَّ الْمَقْصُودَ مِنْهَا سَدُّ خَلَّةِ الْمُحْتَاجِ فَمَنْ كَانَ أَحْوَجَ كَانَ أَوْلَى وَ لَيْسَ عَدَمُ الْكَرَاهَةِ مُنْحَصِرًا فِي هَاتَيْنِ؛ لِأَنَّهُ لَوْ نَقَلَهَا إلَى فَقِيرٍ فِي بَلَدٍ آخَرَ أَوْرَعَ وَ أَصْلَحَ كَمَا فَعَلَ مُعَاذٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ لَايُكْرَهُ وَ لِهَذَا قِيلَ: التَّصَدُّقُ عَلَى الْعَالِمِ الْفَقِيرِ أَفْضَلُ كَذَا فِي الْمِعْرَاجِ وَ لَايُكْرَهُ نَقْلُهَا فِي دَارِ الْحَرْبِ إلَى فُقَرَاءِ دَارِ الْإِسْلَامِ وَ لِهَذَا ذُكِرَ فِي نَوَادِرِ الْمَبْسُوطِ رَجُلٌ مَكَثَ فِي دَارِ الْحَرْبِ سِنِينَ فَعَلَيْهِ زَكَاةُ مَالِهِ الَّذِي خَلَّفَ هَا هُنَا وَ مَالٍ اسْتَفَادَهُ فِي دَارِ الْحَرْبِ لَكِنْ تُصْرَفُ زَكَاةُ الْكُلِّ إلَى فُقَرَاءِ الْمُسْلِمِينَ الَّذِينَ فِي دَارِ الْإِسْلَامِ؛ لِأَنَّ فُقَرَاءَهُمْ أَفْضَلُ مِنْ فُقَرَاءِ دَارِ الْحَرْبِ ا هـ. البحر الرائق شرح کنز الدقائق ـ فصل دفع الزکاة بتحر 6/100

در هر چیزی که از زمین روئیده و خارج میشود، طبق نظر حضرت امام اعظم ابوحنیفه رحمة الله علیه عشر تعلق میگیرد. کم یا زیاد بودن آن محصول هیچگونه تاثیری در پرداخت آن نداشته و حتی در سبزیجاتی که در داخل حیاط خانه کاشته میشود، میبایست عشر داده شود. در منابع فقهی اینچنین آمده است: (قَالَ أَبُو حَنِيفَةَ رَحِمَهُ اللَّهُ: فِي قَلِيلِ مَا أَخْرَجَتْهُ الْأَرْضُ وَ كَثِيرِهِ الْعُشْرُ سَوَاءٌ سُقِيَ سَيْحًا أَوْ سَقَتْهُ السَّمَاءُ إلَّا الْحَطَبَ وَ الْقَصَبَ وَ الْحَشِيشَ) العنایة فی شرح الهدایة 3/161