هلاکت شما در کثرت پرسشهایتان است
عن أبی هریرة عبدالرحمن بن صخر ـ رضی الله عنه ـ قال: سمعت رسول الله صلی الله علیه و سلم ـ یقول: «ما نَهَیتُکُم عَنهُ فَاجتَنِبُوهُ وَ مَا أَمَرتُکُم بِهِ فأتُوا مِنهُ ما استَطَعتُم فإنَّما أَهلَکَ الَّذینَ مِن قَبلِکُم کَثرَةُ مَسائِلِهِم وَ إختِلافُهُم عَلی أنبیائِهِم». از ابوهریرة عبدالرحمن بن صخر ـ خدا از او راضی باد ـ روایت کرده اند که گفته است: شنیدم پیامبر خدا ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ می گفت: «از هر چه شما را نهی کردم، دوری گزینید و هر چه را به شما فرمان دادم ـ در حدّ توان خود ـ انجام دهید. چرا که مردمان قبل از شما را کثرت پرسش های (غیر لازم و بی فایده) آنها و اختلاف پیدا کردنشان بر سرِ (تلقی و تطبیق اوامر و نواهی) پیامبرانشان، به هلاکت انداخته است». این حدیث را بخاری و مسلم روایت کرده اند.
شرح حدیث
*** ما نهیتکم عنه فاجتنبوه...
یعنی یکسره از آن دست بدارید و حتی جزئی از آن را انجام ندهید. در اینجا نهی تحریمی به کار رفته است چون در نهی کراهت، انجام فعل جایز است. نهی در اصل به معنی منع کردن می باشد.
*** و ما أمرتکم به فأتوا منه ما استطعتم...
حکم چند مسئله در چهار چوب این فرمان روشن می شود:
ـ اگر آب برای وضو پیدا شود اما کافی نباشد، واجب است همان مقدار استعمال گردد و برای باقیمانده وضو، تیمم شود.
ـ در زکات فطر نیز اگر تنها (پرداخت) بخشی از فطریه ممکن باشد، پرداخت همان مقدار واجب است.
ـ اگر تهیه بخشی از نفقه لازم برای خویشاوند، همسر و یا حیوان ممکن باشد، بذل همان مقدار واجب است. اما برخلاف مسائل فوق چنانچه خریدن شش دانگ برده ای ممکن نباشد، آزاد کردن او به عنوان کفّاره واجب نیست چون برای کفّاره به جای آزاد کردن برده، می توان روزه گرفت.
*** فإنما اهلک الذین من قبلکم کثرة مسائلهم و اختلافهم علی انبیائهم...
پرسش و سؤال انواعی دارد:
1ـ پرسش انسان ناآگاه درباره ی فرایض دینی مثل وضو و نماز و روزه و احکام معامله و غیره. این نوع پرسیدن، واجب است و این حدیث پیامبر (صلی الله علیه و سلم) نیز حمل بر همین مطلب می شود که می فرماید «طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة»: طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است». انسان مسلمان نباید در مورد این پرسشها سکوت اختیار کند به دلیل آن آیه از قرآن که می فرماید: «فأسألوا أهل الذکر ان کنتم لا تعلمون (سوره نحل، آیه43): اگر آگاهی ندارید، از اهل ذکر (صاحبان علم و حافظه) بپرسید». «ابن عباس» رضی الله عنهما ـ نیز گفته است: «خداوند به من زبانی پرسشگر و دلی اندیشمند بخشیده است و ایشان به بیان حال خویش پرداخته اند.
2ـ پرسش برای تفقّه در دین و نه فقط عمل کردن. مانند قضاء و فتوی که فرض کفایه هستند. چون خدای متعال فرموده است: «فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقهوا فی الدین (سوره توبه، آیه122): چرا از هر فرقه ای یک گروه خارج نمی شوند تا در این آگاهی به دست آورند؟» پیامبر (صلی الله علیه و سلم) نیز فرموده اند: «الا فلیعلم الشاهد منکم الغائب: باید از شما آن که حاضر است به آن که غایب است، بیاموزد».
3ـ شخص درباره چیزی سؤال کند که خداوند آن را بر او و دیگران واجب نساخته باشد. مقصود حدیث هم این نوع از سؤال کردن است. چون این سؤالات به خاطر تکالیفی که به دنبال دارند، مشقّت زا هستند و لذا پیامبر (صلی الله علیه و سلم) فرموده اند: «و سکت عن اشیاء رحمة لکم فلا تسألوا عنها: خداوند به خاطر رحم کردن به شما، پاره ای از چیزها را مسکوت گذاشته است. پس شما نیز درباره آنها سؤال نکنید». از حضرت علی (رضی الله عنه) بازگو کرده اند: «وقتی آیه «و لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلاً (سوره آل عمران، آیه97): حج این خانه، واجب الهی است بر کسانی که توانایی رفتن به آنجا را دارند» نازل شد، مردی (آن مرد «اقرع بن حابس» بوده است.) سؤال کرد: ای پیامبر خدا! آیا هر سال واجب است؟ پیامبر صلی الله علیه و سلم رویش را از او بگرداند تا اینکه آن مرد سؤالش را دوباره و سه باره کرد. آنگاه پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «و ما یوشک ان اقول نعم والله لو قلت نعم لوجب لما استطعتم فأترکونی فانما اهلک الذین من قبلکم کثرة مسائلهم و اختلافهم علی انبیائهم فاذا امرتکم بأمر فأتوا منه ما استطعتم و اذا نهیتکم عن امر فاجتنبوه: احتمال داشت بگویم آری و به خدا سوگند اگر آری می گفتم، بر شما واجب می گشت و قادر به اجرای آن نبودید. بنابراین من در هر چه شما را آزاد گذاشتم، شما نیز مرا رها سازید. چون پیشینیان شما را همین پرسش های فراوان و اختلاف پیدا کردن آنها بر سر (تلقی و تطبیق اوامر و نواهی) پیامبرانشان به هلاکت انداخت. پس هر وقت به شما فرمانی دادم، در حد توانایی خویش آن را انجام دهید و اگر شما را از چیزی نهی کردم، از آن چیز اجتناب ورزید» و پس از آن این آیه نازل شد که می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لا تسألوا عن اشیاء ان تبدلکم تسؤکم (سوره مائده، آیه101): ای کسانی که ایمان آوردید! درباره چیزهایی پرسش نکنید که اگر برایتان فاش و آشکار گردند، ناراحت شوید». البته این نهی، مختص به زمان پیامبر صلی الله علیه و سلم بوده است و بعد از استقرار شریعت و مرتفع شدن نگرانی از بابت افزودن بر شریعت، این نهی نیز ـ با توجه به زوال سبب آن ـ زائل شده است.
جماعتی از سَلَف، سؤال کردن در مورد آیات متشابه قرآن را مکروه دانسته اند. مردی از امام مالک ـ رحمه الله تعالی ـ درباره آیه «الرحمن علی العرش استوی» (سوره طه، آیه 5) سوال کرد. در پاسخ گفت: «معنی استواء معلوم؛ چگونگی آن مجهول؛ ایمان به آن واجب و سؤال پرسیدن درباره ی آن بدعت می باشد و لذا من تو را مردی ناصالح می دانم». و سپس فرمان داد: «او را از نزد من بیرون کنید». عده ای گفته اند: مذهب سَلَف، سالم تر و مذهب خَلَف، عالمانه تر است و (بر خلاف مذهب سلف که سالم و قابل اعتماد است) مذهب خلف، عرصه ی پرسشگری می باشد. و الله اعلم.
شرح اربعین نووی ص 80 الی 83
_21b86a.jpg "حضرت شیخ محمد عثمان سراج الدین و شیخ جمال نقشبندی")
